Test letersie me zgjidhje, 2012 shkolla artistike

Gjuhë shqipe dhe Letërsi

Shkollat e mesme artistike (kurrikula e re)                                                           Varianti  A

2 qershor 2012

PJESA I

Udhëtimet e Guliverit: Argëtim apo egërsi?

Që kur botuan, “Udhëtimet e Guliverit”, në vitin 1726, romani është lexuar në tri mënyra të ndryshme:

si një histori e vërtetë, si një tregim argëtues për fëmijë dhe si një satirë e ashpër, drejtuar shoqërisë njerëzore. Libri flet për një udhëtar i cili, teksa përballet me mbytjen e anijes dhe fatkeqësi të tjera, ndeshet me disa shoqëri të ndryshme njerëzore. Në pamje të parë duket si një histori aventurash. Megjithatë Xhonatan  Suift e shkroi librin duke pasur për qëllim që ta “zemëronte lexuesin dhe jo ta argëtonte” (Helmswood 32).

Një lexues i ditëve të sotme i “Udhëtimeve të Guliverit” mund të pyesë veten se si këto histori dhe

personazhe në ato kohë janë marrë si të vërteta. Megjithatë, kur libri u botua për herë të parë, emri i Suiftit nuk u vendos në kopertinë për shkak të përmbajtjes satirike të librit. Në origjinal shkruhej: “Udhëtime nëpër vende të largëta të botës, nga Lemuel Guliver” (Fairely 59). Ky shënim dhe rrëfimi në vetën e parë, bëri qëshumë lexues të besonin se historitë e udhëtimeve ishin ngjarje të vërteta.

Duke e parë nga ana historike, është krejt e pranueshme që njerëzit të besonin ngjarje të tilla. Libri u

botua në kohë eksplorimesh. Evropianët  po njiheshin me pjesën tjetër të botës nga historitë e eksploruesve, të cilët kishin udhëtuar në vende të largëta dhe të habitshme si, Afrika, Azia dhe Amerika. Edhe rrëfimet më të vërteta për këto vende mbeteshin fantastike për evropianët, të cilët ishin mësuar vetëm me mënyrën e tyre të jetesës. Për këtë arsye nuk është shumë e habitshme që shumë njerëz i morën udhëtimet e Guliverit si të vërteta.

“Kësaj ideje të gabuar iu shtua edhe dëshmia e një kapiteni, i cili deklaroi se e njihte personalisht Kapiten

Guliverin” (Rialto 44). Lexues të tjerë mendonin se autori thjesht po “i hiperbolizonte gjërat” (46). Ata nuk e pëlqenin librin, për shkak të prirjes që kishte autori për të stërholluar të vërtetën, por gjithsesi besonin se ngjarjet në thelb ishin reale.

Më vonë, romani “Udhëtimet e Guliverit” u shndërrua në një nga historitë më të njohura për fëmijë tëtë

gjitha kohërave. Gjatë shekujve, janë krijuar shumë versione të shkurtuara dhe të ilustruara të librit. Pjesë të historisë janë përshtatur edhe në filma. Përshtatja më e fundit ka qenë në një serial të shkurtër, ku Ted Denson luan rolin kryesor. Ngjarjet dhe shoqëritë e krijuara nga Suift në këtë përrallë me imagjinatë kaq krijuese, përshtaten lehtë në artin e kinemasë. Megjithatë mendohet se libri në origjinal, i pashkurtuar, nxjerr, përmes këtyre tregimeve magjepsëse, qëllimin satirik të autorit.

Shoqëria e parë që takon Lemuel Guliveri është ajo e Liliputëve, një racë njerëzish të vegjël.  Pasi gjejnë

anijen e tij të përplasur në brigjet e tyre, qenieve të vogla u duhet të bëjnë një rrugë të gjatë për të kapur rob “Njeriun Mal”. Me kalimin e kohës ai fiton besimin e tyre dhe lihet i lirë për aq kohë sa do t’u bindej të nëntë ligjeve, që kishin krijuar liliputët për sigurinë e tyre. Për shembull, në Ligjin e Katërt thuhej se ai “do të ketë kujdes maksimal për të mos shkelur trupat e qytetarëve tanë të dashur, kuajt e tyre ose karrocat dhe nuk do të marrë asnjë nga qytetarët tanë në duar, pa dëshirën  e tyre” (Suift 30). Qindra rrobaqepës, kuzhinierë dhe kamerierë u vunë në punë për t’i qepur rrobat, përgatitur e shërbyer ushqimin. Duket sikur liliputët janë të gjindshëm, zemërgjerë dhe të sjellshëm, heronj të përsosur për një histori fëmijësh.

Megjithatë, po ta shohësh më me kujdes historinë, sharmi i liliputëve fillon të zbehet.  Ndodhte që në

zbatimin e ligjeve ata të ishin aq të papërgjegjshëm, saqë, edhe për shkak të mosmirënjohjes, të të dënonin me vdekje. (48). Nuk ishin të dashur me fëmijët, pasi vetëm dy herë në vit i lejonin që të takoheshin me prindërit e tyre.  (50).

Suift, i cili kishte lindur në Irlandë (ishullin fqinjë të Anglisë), kur portretizonte liliputët, vinte në lojë

mbretin, gjykatat dhe shoqërinë angleze. Në “Udhëtimet e Guliverit” ai satirizon edhe aspekte të tjera të

shoqërisë njerëzore, si dhe dobësitë e saj. 

Duket qartë që mendimet e Suiftit për njerëzit ishin të hidhura dhe të pafavorshme. Megjithatë ai i

përshkroi marrëzitë dhe mizoritë tona në një mënyrë kaq krijuese, saqë “Udhëtimet e Guliverit” do të vazhdojë të magjepsë lexuesit e të gjitha moshave.

Veprat e cituara

Fairley, Matthew. Xhonatan Suift. New York: Gemstone, 1986.

Helmswood, Fern. “Veprat satirike të Xhonatan Suiftit”. “Të kuptojmë letërsinë”, 17 janar 1995: 31-34.

Rialto, Bettina. “Ata besuan te Guliveri”. “Fakte dhe trillime”, 6 korrik 1996: 43+.

Suift, Xhonatan. “Udhëtimet e Guliverit”. New York: Washington, 1969.

____________________________________________________________________________________

  Për pyetjet nga 1 deri në 8 rrethoni alternativën e saktë.

1. Në këtë raport, cilës pyetje tenton t’i përgjigjet autori? 1 pikë

A) A shpenzoi Xhonatan Suifti pjesën më të madhe të jetës së tij duke udhëtuar?

B) Cilat ishin qëllimet e Suiftit kur shkroi Udhëtimet e Guliverit?

C) Si mundet një autor t’i bëjë njerëzit të besojnë se trillimet letrare janë të vërteta?

D) A ishte Guliveri një udhëtar i vërtetë apo një personazh i trilluar artistik?

2. Në paragrafin e tretë fjala hiperbolë do të thotë: 1 pikë

A) kritikë;

B) ekzagjerim;

C) pavarësi;

D) përparim.

3. Cila nga alternativat e mëposhtme mund të përdoret si një titull për paragrafin e dytë dhe të tretë

të kësaj pjese? 1 pikë

A) Pranohen si ngjarje të vërteta “Udhëtimet e Guliverit”.

B) Si t’i lexojmë “Udhëtimet e Guliverit”.

C) “Udhëtimet e Guliverit”: një histori magjepse për fëmijë.

D) Autori i famshëm i Udhëtimeve të Guliverit.

4. Cili informacion nga kjo pjesë mbështet idenë se “Udhëtimet e Guliverit” është një histori zbavitëse

për fëmijë, pavarësisht qëllimit satirik të autorit të saj? 1 pikë

A) Shumë lexues e dënuan autorin për mosrespektim serioz të fakteve.

B) Kur u mor në konsideratë romani origjinal dhe i pashkurtuar, u pa qartë se vepra vinte në lojë

marrëzinë njerëzore.

C) Me një vëzhgim të kujdesshëm, joshja e personazheve zvogëlohet.

D) Ngjarjet dhe personazhet në libër krijojnë përrallën imagjinare, plot ngjyra të një aventure.

5. Autori përfshin një informacion të mjaftueshëm për të treguar se: 1 pikë

A) Xhonatan Suiftit i pëlqen të shkruajë sidomos për fëmijët.

B) lexuesit e dinë tashmë se “Udhëtimet e Guliverit” është një trillim i pastër artistik.

C) Xhonatan Suifti kaloi kohën më të madhe të jetës së tij në Irlandë.

D) pasi kanë lexuar “Udhëtimet e Guliverit” njerëzit janë nxitur të udhëtojnë më shumë.

6. Cila nga alternativat e mëposhtme e ndihmon më shumë lexuesin të vlerësojë saktësinë

e informacionit të dhënë në këtë pjesë? 1 pikë

A) Leximi i një biografie për Xhonatan Suiftin.

B) Shkrimi i një vepre satirike origjinale.

C) Rileximi i dokumenteve disa herë.

D) Kontrolli i burimit të faqeve të cituara. 

7. Artikujt e ngjashëm me ato të cituara në këtë studim ka shumë të ngjarë të gjenden në këto revista:

1 pikë

A) Letërsia dhe Historia;

B) Çështje politike aktuale;

C) Udhëtime ndërkombëtare;

D) Shkrime për fëmijë.

8. Nëse autori i këtij shkrimi do të dëshironte të mësonte rreth veprave të tjera satirike të Xhonatan Suiftit, ai duhet të lexonte burimin e cituar të shkruar nga: 1 pikë

A) Bettina Rialto;

B) Xhonatan Suift;

C) Fern Helmswood;

D) Ted Danson.

9.

a) Rendisni dy argumente të këtij teksti që kanë bindur një pjesë lexuesish se historitë e romanit

“Udhëtimet e Guliverit” ishin të vërteta. 2 pikë

Ishte kohë eksplorimesh. Shumë njerëz nuk e njihnin jetën në vende të tjera të botës, ndaj iu besonin

rrëfimeve të eksploruesve.

 Dëshmia e kapitenit, që pohonte se e njihte personalisht kapiten Guliverin.

 Rrëfimi në vetën e parë dhe shënimi në kopertinën e librit, si dhe mungesa e emrit të autorit.

b) Cili nga argumentet e përzgjedhura më sipër ju duket më bindës dhe pse? 1 pikë

11. Disa libra janë seriozë, krijuar për ta bërë audiencën të mendojë. Disa të tjerë janë krijuar kryesisht për të argëtuar dhe kënaqur njerëzit. Cilin tip libri preferoni? Argumentoni mendimin tuaj në formën e një eseje.

8 pikë

PJESA II

Migjeni --Nën flamujt e melankolisë

Në  vendin tonë                                          

kudo valojnë                                   

flamujt e një melankolie

të trishtueshme…

...dhe askush s’mund të thotë

se këtu rron

një popull që ndërton                 

diçka të re.

Aty këtu në hijet

e flamujve

mund të shifet

një mund, një përpjekje

e madhe përmbi vdekje,

për të pjellë diçka të madhe,

për të qitë në dritë një xhind!

Por, (o ironi)

nga ajo përpjekje lind

vetëm një mi.

Dhe kështu kjo komedi

na plas dellin e gazit,

nsa prej marazit

pëlcasim.

Në prakun e çdo banese

ku ka ndoj shenj jetese

valon nga një flamur

melankolie të trishtueshme.

Për pyetjet nga 12 deri në 15 rrethoni alternativën e saktë.

12. Poezia i takon llojit të lirikës: 1 pikë

A) intime;

B) filozofike;

C) shoqërore;

D) patriotike.

13. Kjo poezi mbizotërohet nga nota: 1 pikë

A) dhimbjeje;

B) tragjike;

C) satirike;

D) optimiste.

14. Në cilën prej alternativave të mëposhtme metafora është e shprehur me emër? 1 pikë

A) melankoli e trishtueshme;

B) flamujt e melankolisë;

C) për të pjellë diçka të madhe;

D) kudo valojnë flamujt.

15. Në këtë poezi kotësia e jetës shfaqet: 1 pikë

A) në të qeshurën prej marazit;

B) në përpjekjet për të lindur një xhind;

C) në popullin që ndërton diçka të re;

D) në banesat ku ka shenja jete.

16.

a) Cila është atmosfera që krijohet në këtë poezi dhe çfarë e ka shkaktuar atë?  2 pikë

Atmosfera e kësaj poezie sundohet nga trishtimi, melankolia, një gjendje e tejzgjatur që nuk mbaron.

Kjo gjendje është shkaktuar nga mungesa e veprimit, dëshira për të bërë diçka të re, për të ndryshuar, për të reaguar.

b) Çfarë simbolizon flamuri në këtë poezi? Si ndryshon kjo simbolikë nga ajo tradicionale?

Pse Migjeni e ka sjellë nën këtë këndvështrim? 3 pikë

Në këtë poezi flamuri shfaqet si simbol i një jete të trishtueshme njerëzore, pa fitore, pa qëndresë, i një

jete që thjesht vegjeton.

 Në simbolikën tradicionale flamuri është simbol qëndrese, fitoreje, lirie. Por ai nuk shfaqet i tillë në këtë

poezi. Simbolika vjen e përmbysur.

 Migjeni e sjell të përmbysur këtë simbolikë, pasi nuk mund të flitet për fitore në një vend të pushtuar nga kotësia, ku jeta është e trishtueshme, ku idealet kanë humbur.

17. Identifikoni në fragment një rast të përdorimit të ironisë dhe shpjegojeni atë. 2 pikë

Përpjekjet bëhen për të lindur një xhind, por lind një mi.

OSE

Dhe kështu kjo komedi

na plas dellin e gazit,

nsa prej marazit

pëlcasim...

Shpjegimi

Ironia tregon absurditetin e një shoqërie, që nuk ndërton dot asgjë të re dhe, si rrjedhim, nuk meriton njëxhind, por një mi.

Ironia i drejtohet bashkëkombësve dhe vetes. Pasi askush nuk është në gjendje të ndryshojë gjë edhe ai

bashkë me ta.

18. Analizoni pse poeti po përjeton një dramë të madhe. Mendimin tuaj ilustrojeni me vargje ose detaje nga poezia. 2 pikë

Poeti po përjeton një dramë, pasi ai e kupton gjendjen e mjerueshme, është i aftë ta konstatojë atë, por e di shumë mirë se nuk ka forcë të ndryshojë gjë. Ai e ndjen veten të pashpresë, të pafuqi dhe kjo i

shkakton dhe një dramë të fuqishme. Poeti është i ndërgjegjshëm për pafuqinë e vet.

Ilustrimet

 këtu s’ndërtohet asgjë e re

 kudo valojnë flamujt e një melankolije të trishtueshme

 shenjë jetese

19. Zbuloni vargjet ku trishtimi i përgjithshëm merr ngjyrim personal. Si jepet ky kalim nga pikëpamja

gjuhësore? 2 pikë

Dhe kështu kjo komedi

na plas dellin e gazit,

nsa prej marazit

pëlcasim.

 Në këtë rast vargu del në vetën e parë shumës ( Migjeni bëhet njësh me bashkëkombësit, shkrihet me ta).

PJESA III

Markez  Njëqind vjet vetmi (fragment)

Ishte një periudhë fejese disi e mugët, sepse italiani vinte gjithmonë kur binte mugëtira dhe gjithmonë kishte një gardenie në thilenë e xhaketës. Në verandën e tejngopur me aromë manxurane dhe trëndafilash, ai përkthente sonetet e Petrarkës, teksa ajo thurte dantella, derisa mushkonjat i detyronin të kërkonin strehim në dhomën e ndenjies.

Ndjeshmëria e Amarantës, sharmi i saj i përmbajtur e, megjithatë magjepsës, kishin endur përreth të fejuarve një si pëlhurë të padukshme merimange, të cilën ai me shumë mundim detyrohej ta hapërdante, ndaj dhe nuk dilte dot nga shtëpia e saj më parë se ora tetë e mbrëmjes. Me kartolinat që i vinin Pietro Krespit nga Italia ata bënë një album shumë të bukur: ishin pamje çiftesh të dashuruar ndër parqe të vetmuar, të stolisura me vizatime zemrash të shpuara me shigjetë e me fjongo të arta që i mbanin pëllumbat në sqep.

Të gjitha shenjat tregonin se Amaranta po ecte drejt një lumturie pa shqetësime e tallaze. Vetëm se ajo, krejt ndryshe nga Rebeka, nuk po rrëfente kurrfarë padurimi.  Po me atë durim, me të cilin i qëndiste me ngjyra të larmishme sofrabezet, i punonte me grep dantellat dhe sajonte me punim kryqi pallonj dhe  lloj - lloj shpendësh, priste dhe çastin kur Pietro Krespi të mos mundte më ta përballonte dufin e zemrës. Dhe kur çasti erdhi së bashku me shirat e tetorit, Pietro Krespi ia hoqi gjergjefin nga prehri dhe ia mori dorën mes duarve të tij.

- Tani nuk po më pritet dot më!- i tha. – Muajin tjetër do të martohemi!

Amaranta nuk është se u drodh nga ajo prekje e duarve të tij të ftohta. E tërhoqi dorën nga të tijat si ndonjë kafshëz që merr arratinë dhe iu rikthye sërishmi punëdores.

- Lëri marrëzitë, Krespi,- i tha dhe fytyra iu shtrembërua nga një buzagaz i kithët.  - Unë as e vdekur nuk do të martohesha me ty.

Pietro Krespi e humbi toruan. Nisi të qante me ngashërim dhe sa s’i theu gishtërinjtë e dorës nga dëshpërimi.- Mos e humb kot kohën. Në qoftë se vërtetë më do, bën mirë mos të shkelësh më kurrë në këtë shtëpi!  – Kjo ishte e gjitha ç’i tha Amaranta, për të mos iu kthyer më këtij muhabeti.

E la pas dore punën, e ngryste ditën në zyrën e vogël në anën e pasme të dyqanit, duke shkruar letra dashurie, që ia dërgonte Amarantës, duke i futur në zarfa o petale lulesh, o flutura të thara; por ajo ia kthente ato letra pa i hapur fare. Më pas ai mbyllej me orë të tëra dhe i binte kitarës. Një natë prej netësh ia mori dhe këngës. E gjithë Makondoja u zgjua si e magjepsur, a thua të ndodhej në qiellin e shtatë: dëgjonin të përgjëruar tingujt e kitarës, që nuk dukeshin

se ishin të kësaj bote; dëgjonin zërin e prushtë të një mashkulli, që kurrë ndonjëherë s’e kishin dëgjuar më parë. Në të gjitha shtëpitë e fshatit Pietro Krespi pa drita të ndezura, po nuk pa të ndizej ndonjë dritë në dritaret e Amarantës. Më dy nëntor, të Dielën e të Vdekurve, vëllai i tij hapi dyqanin dhe i gjeti të gjithë shandanët ndezur, të gjitha kutitë muzikore të kurdisura, të gjitha orët të ndaluara në një pasmesnate dhe, në mes të atij ndriçimi dhe kumbimi tingujsh të ngatërruar, e pa Pietro Krespin te tryeza e punës me damarë të prerë dhe me të dyja duart të kredhura në një legen të mbushur me alkool.Varrimi qe madhështor. Amaranta nuk doli nga dhoma e gjumit. Në shtrat siç ishte dëgjoi vajin e Ursulës, hapat dhe pëshpërimat e njerëzve që vërshuan shtëpinë, dëgjoi dhe vajin e vajtocave. Pastaj nuk dëgjoi më asgjë, ngaqë pllakosi një heshtje e thellë dhe u ndie kundërmimi i luleve të shkelura. Edhe për mjaft kohë, sapo binte mugëtira, Amarantës i bëhej sikur ndiente livandon e Pietro Krespit, por gjente në vete forcë sa të mos përhumbej në atë kujtim të mynxyrshëm. Ursula asaj i hoqi vizë. Ajo as që i ngriti sytë dhe nuk shprehu kurrfarë keqardhje atë ditë, kur Amaranta hyri në kuzhinë dhe vuri dorën në prushin e vatrës dhe e mbajti sa i dhëmbi aq fort, saqë nuk ndjeu më kurrfarë dhimbje, por vetëm erën e mishit të saj të përzhitur. Ishte një kurë e tmerrshme për t’u shëruar nga brejtjet evpadurueshme të ndërgjegjes. Disa ditë e panë të endej nëpër shtëpi me dorën të futur në një enë me të bardhë veze dhe, kur më në fund iu shëruan plagët e djegies, u duk sikur e bardha e vezës ia kishte mbyllur çibanët e zemrës. E vetmja gjurmë e jashtme, që i kishte lënë pas tragjedia, ishte fasha prej garze të zezë, me të cilën e pati mbështjellë dorën e djegur dhe që do ta mbante deri në vdekje.

20. Cili është nënteksti simbolik i detajit: kundërmimi i luleve të shkelura? 1 pikë

A) Shpërfillja e njerëzve.

B) Shenjtërimi i Krespit pas vdekjes.

C) Shpirti i Krespit që s’gjen qetësi.

D) Kujtimi i dashurisë së vdekur.

21. Prishja e lidhjes midis Amarantës me Pietro Krespin paralajmërohet me fjalët: “Vetëm se nuk po tregonte kurrfarë padurimi”. Shpjegoni pse mungesa e padurimit është shenja e parë e asaj që do të ndodhë më pas.

2 pikë

Mungesa e padurimit është shenjë që lidhja nuk do të jetë e qëndrueshme. Amarantës i mungon dëshira

për ta parë, takuar Krespin. Ajo çdo takim me të e përjeton si diçka të zakonshme, pa emocion, pa

ndjenjë. Ajo është shumë e ftohtë dhe e përmbajtur.

 Marrëdhënia shfaqet e ftohtë. Nuk ka asnjë shkëndijë, as padurim. Mungon intimiteti

22.

a) Ku qëndron ndryshimi më i madh midis Amarantës dhe Pietro Krespit? 1 pikë

Pietro Krespi e përjeton ndjenjën e dashurisë dhe vdes për të. Amaranta nuk provon asnjë ndjenjë, asnjë

emocion. Nuk dashuron dot.

b) A ka diçka të tepruar në mënyrën se si e shpreh Pietro Krespi dashurinë dhe vuajtjen? Argumentoni

mendimin tuaj duke e ilustruar me shembuj nga fragmenti. 3 pikë

Mendoj se po. Çdo gjë vjen shumë rozë. Ai çdo gjë, dhe dashurinë dhe vuajtjen e përjeton në mënyrë

paksa të tepruar, me lule, muzikë, parfume. Nuk ka asgjë burrërore, të fortë, prej mashkulli tek ai,

përkundrazi. Pietro Krespi shfaqet shumë delikat, i brishtë, i ndjeshëm, deri në patetizëm.

 Jo. S’më duket e tepruar. Ai eshte italian, shume natyre poetike. Varet nga kendveshtrimi si i shikon

gjërat.

Ilustrimet:

 pamje çiftesh të dashuruar;

 parqe të vetmuar;

 zemrash të shpuara me shigjetë;

 fjongo të arta që i mbanin pëllumbat në sqep;

 Nisi të qante me ngashërim (vuajtja);

 sa s’i theu gishtërinjtë e dorës nga dëshpërimi;

 duke i futur në zarfa o petale lulesh, o flutura të thara;

 zërin e prushtë të një mashkulli;

23.

a) A mendoni se Amaranta është shkaktare e vetëvrasjes së Pietro Krespit? Mbështeteni mendimin tuaj

edhe me ilustrime nga fragmenti.  2 pikë

Po. Ftohtësia, përçmimi, krenaria e saj e vranë djaloshin e dashuruar. Ajo i dha shpresë për shumë kohë

dhe më pas i tha se nuk do të martohej me të. Pietro ishte shumë i ndjeshëm dhe mesa duket nuk e

përballoi dot humbjen e saj dhe vrau veten nga dëshpërimi..

 Po. Pietro ishte nga natyra shumë më i ndjeshëm seç duhej dhe refuzimi i saj e plagosi keq natyrën e tij

delikate.

Ilustrime

 Të gjithë e dëgjuan kitarën e Krespit, vetëm Amaranta nuk reagoi;

 por ajo ia kthente ato letra pa i hapur fare;

 Ai la pas dore gjithçka;

 Unë as e vdekur nuk do të martohesha me ty;

 brejtjet e padurueshme të ndërgjegjes.

b) Pse Amaranta e djeg dorën pas vdekjes së Krespit? Ç’kuptim simbolik merr fasha e zezë në dorën e saj deri në fund të jetës? 2 pikë

Amaranta e djeg dorën si shenjë keqardhjeje, për të qetësuar ndërgjegjen. Ajo thellë e di që ka shkaktuar

vdekjen e një njeriu.

OSE

Është shkaktare e tragjedisë që ndodhi. Kjo është më e pakta që mund të bënte, të ndiente sadopak

dhimbje, pasi ishte e ftohtë ndaj ndjenjave të tjera.

Simbolika

Shenja e asaj që shkaktoi do t’i mbetet vragë në zemër dhe në ndërgjegje për të gjithë jetën. Është e

vetmja gjë që mund të bënte për Krespin, pas asaj që i shkaktoi.

Simbol i zisë që do të ndiente në shpirt, i ndjesisë së fajit.

c) Shpjegoni forcën shprehëse që merr fjala të mynxyrshëm në fjalinë: “Gjente në vete forcë sa të mos

përhumbej në atë kujtim të mynxyrshëm”. 1 pikë

Autori nuk thotë kujtim tragjik, kujtim i trishtuar, por i mynxyrshëm. Fjala e përzgjedhur mbart një ngarkesëshumë të madhe emocionale. Kujtimi që ajo kërkon ta heqë nga mendja është i kobshëm, pasi i kujton tragjedinë që ka shkaktuar.

24. Lexoni me vëmendje fjalinë: “E gjithë Makondoja u zgjua dhe dëgjonte si e magjepsur zërin e prushtë të mashkullit që s’e kishin dëgjuar kurrë”. Cila karakteristikë e banorëve të këtij vendi shfaqet në këtë

fragment? 1 pikë

Janë të ndjeshëm.

 Ndjeshmëria ndaj së bukurës.

25. Një nga tiparet e rrëfimit të Markesit është parimi i befasisë dhe i përmbysjes së situatës. Gjeni në tekst një moment të tillë dhe shpjegoni pse e përdor shkrimtari këtë mënyrë rrëfimi. 2 pikë

Situata

Kur Amaranta e refuzon papritur kërkesën e Krespit.

Shpjegimi

Deri në këtë moment Markezi e kishte bërë lexuesin të besonte se kjo lidhje do të kurorëzohej me

martesë. Befas situata ndryshon. Është veçori e stilit për të mos i parashikuar ngjarjet, për t’i bërë

befasuese. Kjo mënyrë tërheq më shumë vëmendjen, e bën veprën më interesante, pasi është e vështirë të parashikosh se çfarë mund të ndodhë.

Cajld Harold koment dhe analize ( Bajroni )

Cajld Harold eshte nje poeme liriko-epike e Bajronit,veper tipike romantike krijuar nga ditari I Bajronit.

Perbehet nga kater kenge te gjata, me mbi 500 strofa .Ka trajten e nje rrefimi te lire, me strofa spenseriane 9 vargeshe me varg pesekembesh jambik. Kjo lloj strofe te le mjaft hapesire per pershkrime dhe I shkon pershtat asaj c’ka Bajroni deshiron te na percelle mes rreshtave.

Midis tyre ka dhe intermezzo me strofa 4 vargeshe.

Haroldi eshte cilesuar hero bajronian tipik romantik.Ai eshte me nje superioritet moral, intelektual, me zhgenjime nga realiteti, I jetes politike, shoqerore por dhe personale.Ka nje shperfillje per opinionin publik, me ndjenja liri dashese e demokratike.Ai mahnitet pas vendeve ekzotike dhe deshiron te shkeputet nga realiteti I endit ku jeton.Megjithate ai eshte nje hero aktiv, e jo personazh pasiv sic jane cilesuar me se shumti personazhet romantike. Ai I kushtohet nje ideali te larte e fisnik, nje misioni historik. Gjithashtu propagandon per lirine, ben thirrje per humanizem dhe paqe.Poeti ketu shpreh aspiratat dhe idealet e tij.

Temat qe trajton ai jane :

Liria, forca e natyres, marrezia e  dashurise, vleresimi I cultures antike,realizmi ne letersi, arti.

Kenga 1 – Pershkruan me lirizem te thelle pakenaqesite dhe zhgenjimet e heroit si dhe largimin e tij nga toka meme, Anglia dhe shtegetimin per ne gadishullin Iberik.  Heroi largohet nga Anglia sepse asgje s’e lidhte me ate me vendin e tij. Jo me kot zgjidhet qeni si simbol ne pjesen e pare, pasi dhe ajo kafshe besnike do ta shqyente nese do te kthehej prape. Gjithashtu ve ne pikepyetje besnikerine e gruas se tij, te cilen do ta kontrastoje me vone me ate te gruas shqiptare.  Kjo ilustrohet ne vargjet :

Kush u beson psherëtimave

Të femrës që mbush sytë?

Ia than lotët qepallave

Ndonjë dashnori dytë.

Do t’angullijë ndoshta sot

Im qen gjersa të gjejë

Ushqim nga ndonjë tjetër zot;

Nd’u kthefsha do më ç’qenjë.

 Dy lirikat, kenga e Ines dhe e vajzes se Saragoses kane strofa me kater vargje me rime ABAB . Jane futur si interval midis strofave te kenges se pare. Ato japin shpirtin e trazuar te poetit. 

Pas shtegetimit ne Portugali, ku mahnitet nga bukurite e natyres se kesaj toke te embel, ndalet ne bukurite e Lisbones. Subjekti eshte ndertuar ne menyre te tille  qe cliron nga ana kompozicionale, dogmat e ngurta te klasicizmit.

 Haroldi shkon ne Spanje ku shfaqen kontraste te forta romantike. Ai mahnitet nga panorama mesdhetare, pjellore me fruta, por nga ana tjeter mbushet me deshperim  dhe keqardhje kur shikon se lufta mbjell terror dhe vdekje. Nje patos I fuqishem pershkon strofat qe paraqesin mospajtimin e popullit spanjoll me pushtimin. Poeti me shpirt te ndjeshem nuk e kishte te veshtire te kuptonte thelbin e forcave levizese. Ai ben nje dallim te qarte mes idealit te lirise qe misherohet tek populli I thjeshte dhe tek qendrimi kapitullues te aristokrateve vendas.

Heroizmi eshte misheruar tek vajza e Saragozes, e cila eshte nje vazje qe  misheron tiparet e vajzes spanjolle. Pershkrimi I saj merr ngjyrim romantik. Ajo le kitaren kur e therret zeri I luftes, duke u bere keshtu nje hero kolektiv. Ne kete kenge, ai ben nje pershkrim romantik te portretit te saj qe jepet me detaje.

Gorgone- Sipas mitologjise eshte nje nga tri motrat qe floket iu kthyen ne gjarperinj. Dhimbja e saj eshte e madhe kur vdes dashuria por ajo  nuk qan. Autori e jep portretin e saj ne raport me burrat, di te dashuroje . Forca e saj qendron tek shpirti.

Kenga 2 – E con Haroldin neper vise te Greqise , ne Shqiperi, perseri ne Greqi e deri ne brigjet e Bosforit.Ketu gershetohen pershkrimet romantike me meditime te ngrysura, realiste per fatin e popullit grek. Nenvizon nje kontrast te thelle mes te kaluares se lavdishme me heronj dhe gjendes se tanishme te Greqise. Bajron e therret popullin grek te ngrihet dhe te kerkoje lirine.

360 vargje I kushtohen Shqiperise . Del ne pah njohja e Bajronit per historine e Shqiperise.Heroi romantik viziton Shqiperine e Jugut dhe qendron si bujtes ne sarajet e Ali Pashes ku pritet me ndere te medha.

a) Heroi magjepset  nga natyra madheshtore dhe e ashper

b) nga karakteri burreror , bujar I shqiptareve.I quan kryelarte  me nje autoritet sovran.Ka lirizem te theksuar.Admirimi per shqiptaret  shprehet ne aspektin qe ka per to.  Ai I quan “ njerez t’eger”,  por jo ne kuptimin e shpirtit te tyre, por duke I vendosur ne harmoni me natyren shqiptare. Sinonime te fjales te eger mund te perdorim : te forte, te ashper, te pathyeshem.

Ai ne vargjet :

Shkëmbinjt’ e tyre s’janë më të patundur

Nga ata në çast rreziku e nevoje.

Nepermjet inversionit, I percakton shqiptaret si njesi matese e forces dhe stoicizmit. Jo me kot krahason shkembinjte me shqiptaret, dhe jo sic mund te krahasohet rendom sendi me njeriun.

Ne vargun “ (i pa shqiptarët) tek niseshin në luftë dhe fitore.” ,ai ve perkrag luftes fitoren e shqiptareve, sepse nese ata nisen ne lufte, sigurisht qe do te kthehen me fitore.

 C)historik, himnizoi historine shqiptare , Skenderbeun dhe kordhen e tij legjendare qe nuk eshte shkruar pa qellim me shkronje te madhe.

 “Dhe Iskanderi tjetër, që i dërrmoi

Përherë armiqt’ me Kordhn e tij kreshnike.”

d)gjeografik , himnizoi natyren shqiptare ( Agimi)

e)moral , himnizoi virtytet, por dhe vuri ne dukje paragjykimet patriarkale ( nane e rrepte burrash)

f)kulturor vleresoi veshjet dhe kenget polifonike.

Apostrofat e fuqishem shprehin  mahnitjen e Haroldit  per kreshat e maleve ku “ shqypje sqepin mpreh.”

Vleresoi vetite e shqiptarit te thjeshte I cili ecte kryelarte ne truallin stergjyshor, ku spikat mikpritja, bujaria, besa etj. Bajroni ngriti lart  dhuntite morale te gruas shqiptare si fisnikerine, bukurine, por nga ana tjeter ai pa edhe shtypjen qe I behet asaj.Kete ai e krahason me ish gruan e tij.

Pas vizites ne Shqiperi, poeti kthehet perseri ne Greqi. Ne kengen tamburxh ka nje patos te vecante. Ai e shef luften  ne nje kendveshtrim realist. E pershkruan me detaje.

Kenga 3 – Pasqyron nje etape te re te histories se Europes pas disfates se Napoleonit.Ka vargje emo-dramatike. Bajron shpreh shqetesimin per fatet e Europes, per tragjedine qe do te vije pas humbjes se Napoleonit. Ai I kendon iluministeve ide qe frymezojne revulucionin francez.

Kenga 4- 186 strofa, u shkrua ne Itali. Pershkruan me ngjyra te gjalla qytetet e medha te Italise dhe monumentet. Ndalet ne luften e popullit Italian kunder despotizmit.

Vecorite :

-          Ruan trajten e nje rrefimi te lire poetik qe na kufizon ne shtjellimin e subjektit

-          Krahas heroit bajronian kemi nje hero kolektiv pergjithesues, I cili vjen e behet me mbizoterues ne veper. Kjo tregon aspiratat demokratike te poetit ( djemte e Spanjes, vajza, populli spanjoll, bujtesit e Shqiperise)

-          Fati I heroit te vetmuar aktiv nuk njehsohet me ate te heroit kolektiv. Haroldi mbetet veshtrues pasiv, si shtegetar ndryshe nga autori heroi bajronian , nuk merr pjese aktive ne ngjarjet e kohes.

Kenga ku flitet te Shqiperine :

Ne kengen per Shqiperine, ai thote :  “Sa frike  e kote” , qe  e vecon pervojen e tij nga vendet e tjera, dhe e komenton pakuptimesine e asaj shkruar me lart. Poeti eshte deshmitar I gjalle e asaj ca sheh.

“Shqipëri, lejomë të kthej syt’ e mi

mbi ty, o nënë e rreptë burrash t’egër”

Fjala  “ lejome” sherben per te treguar respektin qe ka heroi per  Shqiperine, sepse I drejtohet ne veten e trete njejes.  Ne vargun pasardhes Bajroni vlereson shqiptaret dhe cmon vecorite e tyre : burrerine. Me fjale te tjera ai dhe I njehson vecorite e popullit shqiptar me  ato te vendit.

Bajroni sheh edhe me thelle asaj c’ka shohin syte. Pervec lavderimit te Shqiperise se vjeter, kesaj nene te burrave te forte,  ai pershkruan me detaje edhe ngjarjet e Shqiperise se sotme :

“Kryqi po zbret, po ngrihen minaret,

E zbehta hënëz ndrin nëpër lugina,

Mbi pyje me selvi n’agor të çdo qyteti.”

Ne keto vargje ai tregon per islamizmin dhe krishterimin, keto dy fe qe modeluan rrjedhen e historise se Shqiperise.

 Motivi I ekzotizmit eshte I pranishem:  “Gjind  me pak te eger presin ca me pak”—kemi paraysh qe Bajroni shkruan per lexuesin anglez qe s’I njeh shqiptaret, dhe I cileson ata si njerez te eger, pra larg qyteterimit, afer natyres se virgjer. Ekzotizem ndeshin europianet apo njerezit e botes perendimore kur perballen me nje bote plotesisht ndryshe, larg qyteterimit me njerez,  zakone e tradita te panjohura.

Nga ana tjeter, Bajroni I paraqet shqiptaret si model per tu ndjekur nga anglezet, te cilet e mbajne veten te qyteteruar, sepse anglezet nuk I presin miqte ne sallonet e tyre,sic I presin shqiptaret ne kasollet e tyre.Ky eshte nje tipar I romantikeve te cilet perdorin motivin ekzotik per te kritikuar veset e bashkeatdhetareve te tyre.

Stilistika :

Pyetjet retorike jane te shumta, pasi terheqin vemendjen e lexuesit, krijojne komunikim me te, I japin forms elegance duke mos dhene pergjigje per shume elemente, ngrihen ne nuance ironie ose qortimi ose shprehin qendrimin emocional te poetit.

Vendi pershkruhet nepermjet epiteteve dhe krahasimeve : Shqiperi e rrepte, ngjyra mashkullore (epitet metaforik - mjedisi dhe njerezit) etj.

Ato shoqerohen me inversionin I cili I jep melodi e ritem sintakses poetike : Te Pindit, cuka mjegull veshur.

Tipar I romantizmit jane dhe antitezat, ndaj dhe perdoren vzhdimisht psh ne vargjet :

 Ç’armiq për vdekje, po sa miq besnikë!

Enumeracioni sherben per te renditur njeri pas tjetrit boten e natyres, ate shtazore dhe ate te njerezve.

Nepermjet antonimise, si nje prej perdorimeve me te shpeshta stilistike te romantikeve, poeti himnizon virtytin e bujarise : “Ti japesh prehje e ngushellim fatkeqit, I meson fatbardhet e te iqt te skuqen”  .Dhe ne vargun “ C’armiq per vdekje, po sa miq besnike” , autori flet per karakterin burreror, ende te gjalle ne vendet e paqyteteruara.

Burimet e shkruara greke dhe romake per Ilirine

Lajmet e para mbi fiset Ilire dhe vendin e tyre i gjejmë që në monumentet më të hershme të letërsisë helene, që në poemat e Homerit e të Hesiodit. 

Në poemat e Homerit gjejmë edhe disa që kanë për subjekt historinë e Ilirisë, p.sh. poema mbi pjesëmarrjen e paioneve në luften e Trojes , për lokalizimin e vendbanimeve të tyre, për pjellorin e tokës së thespoteve (Epirit), etj. Duke folur për pjesëmarrjen e ilirëve paionë në luftën e Trojës kundër ahejve, Homeri i barazon prijësit e tyre ushtarakë, që vinin nga “Paionia pjellore” me prijësit e ahejve dhe të trojanëve. Në një vend të poemës “Odisea” flitet për Feidonin, prijësin me origjinë fisnike të thesprotëve, i cili pasi strehoi dhe mirëpriti në pallatin e vet Odisenë, gjatë kthimit për në atdhe, përgatiti një nga anijet e tij të shpejta për ta dërguar atë në Itakë. Sipas këtij tregimi mitik, Feidoni përfaqëson këtu njërin nga krerët që jetonte në një nga pallatet më të pasura të thesprotëve. Këta kishin anijet e veta e njerëz që u shërbenin.

Shumë kuptimplotë në këtë drejtim është dhe një tregim i Herodotit, sipas të cilit, Klistheni, kur ftoi në Sikione (rreth vitit 570 p.e.sonë) të gjithë burrat që do ta ndienin veten të denjë për të pasur për grua të bijën e tij Agaristën, midis atyre që u paraqitën tek tirani qe edhe një farë Alkoni nga Molosia. Sipas këtij tregimi, ky molosas duhet të ketë qenë nga një familje princore ose shumë e pasur, që të pretendonte për të lidhur krushqi me një skllavopronar të madh të Greqisë së asaj kohe, siç ishte Klistheni.

 Këto dromca janë lajmet e shkruara më të vjetra që kemi për historinë e Ilirisë. 

Interesi i shkrimtarëve grekë për trevat e Ilirisë dhe ilirët u shtua sidomos në shek. VI-V para e.sonë, kur në brigjet lindore të Adriatikut u themeluan kolonitë e para helene si Dyrrahu, Apollonia, Buthroti, etj. Lidhjet e ngushta që mbanin këto qytete me metropolet, si edhe ardhjet e shpeshta të udhëtarëve e tregtarëve grekë për t'u njohur e tregtuar me vendet e pasura me minerale si edhe me prodhime blegtorale e bujqësore të Ilirisë, bënë që në këtë kohë bota greke të merrte njohuri më të plota e të sakta për ilirët e Ilirinë. Burimet e shkruara dhe ato arkeologjike dëshmojnë se, gjatë kësaj periudhe, ilirët merreshin si dhe më parë kryesisht me bujqësi dhe me blegtori.Jo rastësisht, krahina të veçanta ilire, si Paionia dhe Thesprotia, përmenden që në eposin homerik si vende frytdhënëse dhe pjellore, d.m.th. të përshtatshme për kulturat bujqësore. Hesiodi, shkrimtar grek i shek. VIII-VII p.e.sonë, do ta cilësojë gjithashtu si shumë pjellore fushën e Helopisë, ndërsa sipas historianit grek Hekateut (fundi i shek. VI-V p.e.sonë), në Iliri kishte krahina që prodhonin deri dy herë në vit. Më vonë Skymni, duke përsëritur në vargjet e tij Hekateun, shton se popullsia ilire që banonte në viset e brendshme merrej me lërimin e tokës. Krahas bujqësisë, në Iliri, veçanërisht në zonat bregdetare të saj dhe në krahinat e ulëta kodrinore me klimë të butë, qenë kultivuar dhe rrushi e ulliri. “I ngrohtë dhe frytdhënës ka qenë ky vend, shkruan historiani dhe gjeografi grek Straboni në veprën e tij “Gjeografia” (shek. I e.sonë); ai është plot me ullishta dhe vreshta”, vijon ky autor, përveç disa krahinave të pakta ku toka është fare e ashpër.

Tek ilirët ishte e zhvilluar edhe blegtoria, madje në krahinat e brendshme malore ajo përbënte bazën kryesore të ekonomisë së tyre. Hesiodi duke e cilësuar Helopinë si një fushë shumë pjellore dhe me livadhe të gjera, shton se ajo është e pasur me tufa delesh dhe me qé këmbëharkuar, ndërsa Pindari, do ta vlerësonte, në shek. V p.e.sonë, këtë krahinë si ushqyese të shkëlqyeshme të gjedhit. Hekateu gjithashtu bën fjalë për kullota të pasura të Adrias (krahinë bregdetare e Ilirisë), dhe për bagëtinë e saj me pjellshmëri të lartë. Si te ky autor i hershëm, ashtu dhe tek të tjerët, që përsërisnin më vonë këto njoftime, ato shpesh paraqiten të veshura me hollësira fantastike.

Ilirët shfrytëzonin në këtë periudhë edhe bletët, prej të cilave ata siguronin mjaltin dhe dyllin. Sipas Aristotelit, taulantët e përdornin mjaltin edhe për të bërë një lloj pijeje të ngjashme me atë të verës së ëmbël dhe të fortë.

Kujdesi që tregonin ilirët për mbarështimin e bagëtisë vihet re edhe nga tregimi i Aristotelit për kriporet e autariatëve dhe ardianëve. Konfliktet e shpeshta midis këtyre dy fiseve për këtë kripore, shprehin shqetësimet e blegtorëve ilirë lidhur me këtë produkt shumë të vlefshëm për jetën e gjësë së gjallë. “Kripa, - thotë Aristoteli, - u duhet atyre për kafshët, të cilave ua japin dy herë në vit, përndryshe shumica u ngordh”.

Deti, liqenet si dhe lumenjtë, që e përshkonin Ilirinë në drejtime të ndryshme, u dhanë mundësi banorëve pranë tyre të merreshin që herët edhe me peshkim. Këto burime ujore përmbanin sasi të shumta peshku. Kështu, p.sh. ilirët që jetonin pranë liqenit Prasiada të Peonisë, zinin, sipas Herodotit, shumë peshk.

 Në veprat e gjeografëve dhe historianëve të mirënjohur grekë të shek. VI-V para e.sonë si Hekateu, Herodoti dhe në mënyrë të veçantë Thukididi, ne gjejmë të dhëna, megjithëse nganjëherë të shkurtëra e të shpërndara, shumë të rëndësishme me karakter historiko-gjeografik, etnografik dhe ekonomik për Ilirinë në periudhën e formimit të shoqërisë së hershme me klasa dhe të lindjes së formacioneve të para shtetërore. Nuk është, pra, aspak e rastit që pikërisht në këtë kohë (shek. IV-II para e.sonë) të shtohen në mënyrë të ndjeshme të dhënat burimore mbi historinë e Ilirisë.

Për fat të keq një pjesë e madhe e veprave, që përmbanin këto të dhëna kanë humbur. Të tilla janë p.sh. veprat e Theopompit, Agatharhidit, historitë e fushatave të Filipit II dhe Aleksandrit të Maqedonisë kundër ilirëve, Historia e Pompe Trogut, "Historia e Epirit" e Proksenit, bashkëkohës i Pirros etj. Vlerën e madhe që do të kishin këto vepra si burime të dorës së parë për historinë e ilirëve në epokën e lulëzimit më të madh të tyre ekonomiko-shoqëror e politik-kulturor e tregojnë më së miri veprat e shkrimtarëve të mëvonshëm si Diodori i Siqelisë, Kurt Rufi, Plutarhu, Arriani, Atheneu, Justini, etj., të cilët kanë shfrytëzuar këta autorë më të lashtë dhe na kanë kumtuar pjesë të shkëputura, shpesh herë shumë të shkurtuara e të gjymtuara, nga shkrimet e tyre. Për fat të keq nuk janë të pakta edhe ato raste kur nga veprat historike të ruajtura kanë humbur pikërisht ato libra e kapituj që trajtonin kryesisht ngjarje të zhvilluara në trevën e Ilirisë në këtë kohë. 
Në mes të veprave të historianëve dhe gjeografëve grekë të kohës helenistike të arritura tek ne në formë të plotë ose të pjesshme, siç janë ato të Aristotelit, Demostenit e Skylaksit, dallohet vepra e shquar historike e Polibit qe  na jep të dhëna të rëndësishme e të sakta mbi historinë e mbretërisë ardiane. 
Ndër shkrimtarët e vonë, ai që u interesua seriozisht për historinë e shekujve të mëparshëm dhe në veprën e të cilit ne gjejmë të dhëna me vlerë për qëndresën e ilirëve kundër pushtimit romak në kohën e Augustit, është Dion Kasi, i cili megjithëse nuk shkëlqen nga fryma kritike, mbetet gjithmonë një gjurmues i mirë. 
Një burim tjetër që flet për historinë e rezistencës kundër pushtimit romak është edhe Historia e Velei Paterkulit, dëshmitar i disa prej këtyre ngjarjeve, i cili me ngjyra të gjalla pikturon tablonë e kësaj epoke historike të luftës së ilirëve kundër pushtuesve romakë. 

Mjaft interesante eshte vepra gjeografiko-historike e Strabonit e cila si burim për njohjen e krahinave ilire, ka jo vetëm shfrytëzimin e gjerë nga ana e tij e disa gjeografëve më të vjetër por edhe në vetë përshtypjet e tij personale që ai grumbulloi në udhëtimet e tij të gjate. Për periudhën fill mbas pushtimit romak rëndësi të madhe kanë edhe fjalimet e letrat e oratorit romak Ciceronit, si dhe komentarët e Jul Cezarit, veçanërisht komentari mbi "Luftën civile", një pjesë e së cilës u zhvillua në Iliri.

Në mes të shkrimtarëve që na kanë lënë të dhëna për Ilirinë e kësaj kohe, janë gjithashtu gjeografët Pompon Mela e Klaud Ptolemeu. Vepra e këtij të fundit është më e rëndësishmja për epokën romake dhe njëra nga më të rëndësishmet e kohës antike. Megjithëse në veprën e tij ka shumë pika të errëta dhe pasaktësira, numri i madh i emrave të fiseve dhe vendbanimeve që na i kumton Ptolemeu, duke i shoqëruar këto edhe me kordinatat përkatëse gjeografike, përbën një bazë të rëndësishme për studimin e Ilirisë në shek. I-II të e. sonë. 

Ketu kemi disa rreshta ne te cilat Homeri flet per Iliret tek Iliada dhe Odiseja : 

Homeri

---

Iliada
libri XXI, rradhët 150-161

---

"Kush je ti prej burrave qe kundër meje guxon të vish?

Është fatëkeq ai djalë që mërinë time kundërshton"

Atij menjëher ju përgjegj i biri i shkëlqyer i Pelegonit

"O Peleid zemërgjërë, për fisin tim pse pyet?

Jam nga Paionia pjellore dhe e largët,

burrave paionëheshtëgjatë ju prij; kam

njëmbëdhjet ditë që kam ardhur në Ilion

Fisi i im vjen prej Aksit me rrjedhë të gjërë

(prej Aksit që me ujë shumë të mirë tokëm vëshon)

që lindi Pelegonin, shtizorin e përmendur; prej këtij thonë

se Linda unë. Tashti të luftojmë o Akil i ndritur".

Odisea
libri XIX, rradhët 270-277

---

Unë tani mora vesh kthimin e Odiseut

diku, në tokat pjellore të thespotëve

jeton dhe sjell thesare të shumta dhe të çmueshme

Kështu më tha mreti i thespotëve.

i cili pasi u bëri fli perëndive të pavdekshëm

kishte pregatitur një anije të shpejtë dhe bashkë me njerëz e kishte nisur

për të çuar Odiseun në atdheun e tij.

                                                                                                                                                    © Sara Shiku

Epi i Gilgameshit subjekt, koment dhe analize

Veper qe I kushtohet tmerrit te vdekjes dhe qendreses se njeriut.

Subjekti :

Gilgameshi ishte mbreti I Urukut. Ai ishte shume e fuqishem sepse dy te tretat e tij ishin hyjnore dhe nje e treta ishte njerezore. Perpos trimerise,  ai shpesh ishte dhe mizor me popullin e vet. Ato iu luten perendise se qiellit te krijonte nje qenie po aq te fuqishme sa Gilgameshi, ne menyre qe ata ate dy te perlesheshin, dhe Gilgameshi te kuptonte cdo te thoshte te mundej. Nderkohe Gilgameshi pa dy endrra qe e ema ai shpjegoi dhe I tha qe ishin ato  paralajmeruese te nje fuqie a njeriu kercenues.

Perendia e e Qiellit ia degjoi lutjet popullit  dhe krijoi Enkidujin, I cili sillej porsi kafshe dhe jetonte ne pyll. Nje dite nje gjahtar e pa ate dhe me ane te nje vajze arriten ta terhiqnin Enkidujin deri ne Uruk. Aty Enkideji nisi te mesohej me jeten. Nderkohe, Gilgameshi po bente nje deklarate per fuqine e tij mbi grate dhe Enkiduji I zemreuar iu hodh ne sulm sepse iu duk e padrejte.Gilgameshi fitoi raundin e pare te dyluftimit dhe burrat vendosen paqe mes tyre, dhe me vone u bene shoke.

I merzitur nga monotonia e jetes, Gilgameshi vendosi te shkonte ne pyllin qe ruante Humbaba, nje bishe e frikshme dhe te priste pemet. Humbaba kishte nje nam  te keq dhe ishte I pameshirshem. Nena e Gilgameshit iu lut perendise se Diellit ta mbronte birin e saj, ndersa Enkidujit  I tha te perballej ai I pari me bishen Humbaba.

Gilgameshi perseri pa enderra, qe ia conte perendia e Diellit. Enderrat I thoshin se ato do te korrnin sukses me Humbaben, dhe ashtu bene.Emri I Gilgameshit mori nam aq shume sa Perendia e Dashurise I kerkoi te behej I dashuri I saj.Gilgameshi nuk pranoi pasi ajo kishte nje mije te zeza mbi supe.E  zemeruar, ajo iu lut babait te vet ne qiell te leshonin demin e Qiellit qe te shkatarronte Urukun dhe Gilgameshin, perndryshe do hapte portat e ferrit dhe te vdekurit do dilnin ne toke. I ati pranoi. Gilgameshi dhe shoku I tij  Enkiduji  e vrane dhe demin, dhe I hodhen ne fytyre nje cope te tij perendeshes se Dashurise.

Perendite u mblodhen per te biseduar mbi ngjarjet e fundit: vrasja e Humbabes dhe Demit te qiellit.Ato caktuan se dikush duhet te paguante per te dhe vendosen qe Enkiduji te vdiste. Keshtu Enkiduji u semur rende dhe vdqi.Gilgameshi u merzit pa mase.Ai vendosi te largohej e te udhetonte neper toka te largeta, pasi trishtimi dhe tmerri I vdekjes po e mundin. Me vone mendoi te kerkonte perjetesine.  Ai njihte dy njerez qe perendite ia kishin falur dhe shkoi t’I kerkoje ato qe te zbuloje se si e kishin arritur,

Ai merr udhen per tek Untrapishtimi. Ruga ishte e gjate dhe e mundimshme. Kaloi nje mal ku e priten dy njerez akrepe. Me pas ndali ne nje bujtine, kaloi me barke ujerat e vdekjes dhe me ne fund arriti tek Untrapishitmi. Untrapishtimi I tregoi se ai ishte bere I pavdekshem pasi kishte shpetuar gjallesat nga permbytja e madhe qe caktuan perendite. Ai I dha Gilgameshit nje mundesi te fitonte perjetesine : te rrinte gjashte  dite dhe nete zgjuar.Gilgameshi pranoi, por menjehere e zuri gjumi. Untrapimeshti I dha dhe nje mundesi per te gjetur bimen e rinise ne fund te nje oqeani. Gilgameshi u fut dhe e gjeti, por mendoi ta provonte nje here tek ndonje nga fshataret,pastaj ta hante vete. Mirepo rruges nje gjarper ia rremben bimen, dhe nderron menjehere lekuren duke u rinuar.

Gilgameshit I vdiqen te gjitha shpresat dhe u kthye ne qytetin e tij me idene se te pavdekshem do ta benin veprat e tij, ndaj ndertoi nje mur rreth Urukut ku ishin shkruar bemat e tij.

Heroi kryesor , Gilgameshi si njeri I gezimeve dhe hareve, mbret I Urukut, nuk kishte menduar me pare rreth vdekjes dhe kuptimesise se jetes se njeriut deri ne castin kur miku I tij I ngushte Enkiduji vdes.

Gilgameshi ndryshon qendrim ndaj jetes dhe vihet ne kerkim te jetes se amshuar, duke u bere I vetedisjem per jeten dhe  , fatin e tij.

1.Qenesia dhe aktualiteti i Epit

Objekti kryesor artistik eshte raporti I jetes dhe vdekjes. Edhe pse eshte shkruar 4000 vjet me pare, eshte aktual sepse dhe sot vejme re  deshiren e njeriut per t’I shpetuar vdekjes, tmerrin nga vdekja dhe fatin tragjik tonin. Vlera e saj qendron dhe ne faktin se shume ide e mendime  te shqiptimit te botes se njeriut, te krijimit te tablove poetike e te perhskrimeve te natyres u bene objekt trajtimi edhe ne vepra te mevonshme letrare.

2.Bote-realitet I vecante

Ne kete veper ballafaqohen tre bote: ajo tokesore, hyjnore dhe e kafsheve, qe deshmojne per stadin e hershem te vepres.Ato jane ne marredhenie vepruese, por kufiri mes tyre shkrihet, ndaj keto bote jane ne marredhenie te nderthurur.

Gilgameshi eshte edhe njeri edhe hyjni. Enkiduji ne fillim ngjasonte me shume me nje kafshe. Njerezit- akrep jane dhe njerez dhe kafshe. Humbaba pershkruhet si njeri me koke kafshe. Perendite kane ndjenja njerezore.Utnapishimi me jete te pambarimte hyjnore jeton si njerii zakonshem.

Veprimet  ne ep zhvillohen ne tri rrafshe  hapesinore : kozmos (perendite), toke( perendite, njerezit dhe kafshet), dhe ne boten nentokesore (perendite dhe te vdekurit).

Epi ndertohet mbi bazen e botes se perralles. Eshte ajo bote qe deshirojne personazhet dhe strategjia e veprimit te kalimit te pengesave eshte  e njejte. Gjithashtu kemi pranine e  enderrave. Nga ana tjeter kemi nje fund tragjik, ndryshe nga  perralla.

3.Lufta  kunder se keqes.

Te keqijat per njerezit jane te panumerta, por e keqja me e madhe shte vdekja. E keqja paraqitet qe ne kengen e pare ku Gilgameshi ushtonte nje sundim tiranik. Se dyti dy miqte vendosin te vrasin Humbabes, I cili I kall daten njerezve dhe ka mekatuar perkundrejt Shamashit. Gjate bemave te tyre, miqte kane patur dhe ndihmen e hyjit te Diellit dhe te Luftes, duke dhene keshtu mesazhin e bashkimit te forcave per te arritur nje qellim te vetem : te ngadhenjehet kunder se keqes.

4.Tmerri I vdekjes.

Gilgameshi misheron bukurine, mencurine dhe trimerine dhe anjehere nuk kishte menduar per vdekjen.Kjo ndoshta sepse gezonte te mira si mbret, dhe mendonte se ishte I pavdekshem nga pjesa e tij hyjnore. Vetem vdekja e Enkidujit e beri te kuptoje se vdekja eshte e pameshirshme ndaj cdo qenieje pa marre parasysh forcen. Vdekja I behet nje obsesion qe merr permasa me te medha dhe shkatarruese.Vdekja shfaqet tek  enderra e Enkidujit mbi shtepine e territ, tek skena e vdekjes se Hunbabes, tek fjalet e perendeshes se dashurise,vdekja e Enkidujit.

Friken nga vdekja Gilgameshi e shfaq kudo; tek bujtina etj. Ai fle pak pasi gjumi I ngjan me gjumin e vdekjes. Ai takohet me shpirtin e Enkudujit dhe meson per voten e te Vdekurve.Pas atyre qe degjon nga hija e Enkiujit, ai bindet per tmerrin e vdekjes dhe per domosdodhmerine e vdekjes, per fatin tragjik te njeriut dhe te atij vete.

5.C’prej se u linden ditet s’ka gje te amshuar.

Nje prej ideve qe pershkon epin eshte shnderrimi, ndryshueshmeria e qenies. Kete e shohin tek veprimet e personazheve, flijimet dhe pesimet e tyre. Gilgameshi mbret hidhet ne lufte kunder se keqes, Enkiduji nga nje qenie si kafshe kthehet ne nje njeri te forte, e perfundimisht balte qe e hane krimbat. Untrapimishti ne njeri  qe fitoi perjtesine, ndersa Ur Shabani lundertar u kthye pas permbytjes te jetonte me njerezit.

Del se ekziston nje rregull te cilit i nenshtrohet cdo qenie.  A ekzsiton vertete ndryshimi midis jetes dhe vdekjes? C’ka I largon e c’ka I bashkon ato? “A nuk perngjajne valle njeri n’tjerin, femija I porsalindur dhe vdekja?Me njolla t’vdekjes njejte a s’jane te shenuar?”

Duke e pare jeten e njeriut ne menyre te tille, ne nje kohe te kufizuar  sugjerohet domosdoshmeria e  pertjetimit te cdo casti ne menyre sa me te plote. Kjo duket te fjalet qe I thote gruaja e bujtines.Megjithate Gilgameshi  nuk ia vuri veshin asaj. Ai nuk ishte I kenaqur me jeten, edhe pse mbret.

6.Funksioni I veprimit dhe teresia e tablove poetike

Kjo veper eshte artistikisht e larte pasi krijon tablo, personazhe, tipizem te situatave, detajeve etj. Eshte nje rrefim per trimat sipas stilit te udhetimit te Odisese.

Epi nuk ka nje rrefim te njetrajtshem. Ka futje te episodeve te ndryshme, retardime, enderra, monologje, dialoge etj. Veprimi ne kete veper ka funskione te shumefishte.  Ai realizohet brenda nje kohe e nje bote me vete. Personazhet ashtu si ne perralla, parandiejne fatin e tyre.Kjo mund te arrihet nepermjet enderres ose percaktimit te fatit nga hyjte.

Koment :

Ne pjesen e pare ndodhin ngjarje me natyre kalorsiake. Dy miqte ndermarrin veprime qe I bejne emrat e tyre te famshem. Ato ngjajne si dy kalores qe synojne te behen te famshem duke ngadhenjyer kunder te tjereve. Ne castin kur vdes Enkiduji, rrjedha ndryshon. Edhe me tutje, veprimi eshte element kryesor, por ai merr karakter tjeter.Forcen dhe guximin e Gilgameshit e zevendeson frika ndaj vdekjes dhe deshira per te gjetur pavdekshmerine dhe forcen e pashtrshme rinore. Aksionet e tij jane te varura prej perendive dhe qenieve mitike.

Rendesi kane detajet stilistikore pasi qellimi  I krijuesit te epit  ka qene dhe te krijoje nje veper qe le nje pershtypje te thelle.Kemi perdorimin e  metaforave dhe krahasimeve.

Rendesi te vecante kane pershkrimet . Ato jane te shumta. Pershkrimi I pare qe po marrim per shembull ka te beje me endrren  para ndeshjes me Humbaben. Krijohet nje tablo me elemente te natyres, gjemime, levizje etj. Ne pershkrimin e malit te hyjnive kemi perseri pamje te natyres. Ne pershkrimin e trete kemi castin e permbytjes se madhe ku nuk mungon se krahasimi I hyjnive me qente.

Struktura dhe sistemi shprehes I kesaj vepre jane ngritur mbi bazen e stilit te krijimtarise gojore. Se pari kemi dukurine  e formulesimeve dhe  perseritjeve si ne kategorine e kohes,ashtu dhe dhe te hapesires. Ato perdoren ne rastet e tipizmit te vepres, pershkrimin e situatave, gjendjeve te personazhit etj. Edhe vajtimi mbi trupin e Enkidujit eshte I llojit te krijimtarise gojore.

Mesazhet :

Te gjthe njerezit, pavaresisht forces, menucire apo bukurise jane te destinuar te vdesin.

Ajo c’ka nuk vdes eshte madheshtia e krijimit dhe ajo c’ka leme pas.

E keqja luftohet me ane te bashkimit te fuqise.

Studim statistikor mbi moshen e duhanpiresve - Pune me projekt

Pune me projekt

Lenda : Matematike

Tema : Studim Statistikor

Pergatiti : --

Viti : 20--

Studim i moshes se duhanpiresve ne pallatin 400 te lagjes “Dyli Haxhire Myzyri”

Popullimi : Bashkesia e numrit te personave duhanpires qe jane ne pallatin 400

Individet: Personat qe konsumojne te pakten nje cigare ne dite

Tipari  : Mosha e duhanpiresve( tipar i vazhdueshem)

	Klasa	Frekuenca f(x)	Denduria %	Mesi i klases
X1	15-25	4	40%	20
X2	25-35	0	0%	30
X3	35-45	1	10%	40
X4	45-55	3	30%	50
X5	55-65	2	20%	60
		Shuma:10	100%

Mesorja : Vlera e mesme : 40 vjeç

Mestarja :

Klasa modale : (15-25)

Kuartilja : ½ e modes : ½ (15-25)= ½ 10=5

Amplituda : Vlera me larte – Vleren me te ulet= 60-20=40

x	Mesi i klases	F(x)	x-m	(x-m)2	(x-m)2 . f(x)
15-25	20	4	-19	361	1444
25-35	30	0	-9	81	0
35-45	40	1	1	1	1
45-55	50	3	11	121	363
55-65	60	2	21	441	882

Dispresioni : 

Sigma :

Paraqitja grafike :

 

Perfundime : Nga ky studim statistikor marrim keto perfundime :

Ne pallatin e studiuar kemi 20 banore te cilet jane duhanpires te rregullt. Keto te dhena u moren pasi u pyeten familjet e cdo kati te pallatit.

Duhanpiresit me te shumte i perkisnin grupmoshes 15-25. Perkatesisht rreth 40%.

Duhanpiresit me te pakte i perkisnin grupmoshes 25-30.

Perkatesisht 0 %.

Perfundimet e ketij studimi nuk jane plotesisht te sakta pasi vlerat e tij jane marre te perafruara. Megjithate ai eshte ne gjendje te na tregoje me shume mbi kete pallat.

Faleminderit