ESE filozofike: Cdo te ndodhte ne shoqerine njerezore nese lirise do ti mungonte morali ?

Bota ne te cilen jetojme, shoqeria njerezore e se ciles jemi pjese gjate gjithe kohes se  ekzistences se saj ka krijuar rregullatoret e vet per te mbijetuar. Pjese e ketyre rregullatoreve jane kodet ligjore dhe ato morale, deri diku edhe feja. Keto kode te shkruara dhe te pashkruara bejne te mundur jetesen ne menyre harmonike e te gjithe njerezve.

Por cfare do te ndodhte nese kete shoqeri ne do ta linim ne liri te plote, pa ligje, fe apo moral? A do te vazhdonte qenia njerezore te ekzistonte, a do te kishim zhvillimin dhe lirine qe kemi sot, apo bota do te sundohej nga kaosi?

Kur analizojme kete pyetje e para gje qe na vjen ne mend eshte: cfare eshte morali ne vetvete?  Ne nje kuptim te gjere morali eshte aftesia e nje personi per te dalluar veprimet te mira nga ato te keqija. Problemi i etiketimit te nje veprimi i mire apo i keq varet nga kultura, nuk mund te themi qe eshte objektiv, pra ai ndryshon ne vende te ndryshme. Shpesh here shoqerite e vendeve ne zhvillim i quajne shoqerite me te civilizuara si amorale, kryesisht sepse kodet morale te ketyre shoqerive jane me te ngurta se ato te shoqerise perendimore. Nje kod moral mund te shihet si nje permbledhje se cfare besojne njerezit qe mund te te beje nje njeri te mire. Morali i brendshem ashtu si kodet morale te nje shoqerie na ndihmojne te percaktojme ato veprime te cilat jane brenda arsyes, etikes dhe rregullave te bashkejeteses. 

Por realisht cfare do te te ndodhe nese  shoqerise do t'i mungonte morali? Padyshim pergjigja eshte hipotetike, bazuar ne analizen e mesiperme te asaj c'ka quajtem moral dhe mbi kete ka disa kendveshtrime filozofike. 
Kendveshtrimi konservator, i cili bazohet tek teza se njeriu ka te drejte te jete plotesisht i lire ne zgjedhjet e tij, thote se njerezit kane moral, por ky moral shfaqet ne nje menyre jo aq te drejtperdrejte. Ky kendveshtrim thote se njerezit jane egoiste nga natyra, dhe punojne per me te miren e tyre, megjithate kjo nuk do te thote qe ato jane te pamoralshem. Nje bukepjekes, prodhon buke sepse deshiron te beje para duke i shitur buket, megjithate ai mundohet te beje buke te mire, te paster dhe cilesore per klientet, sepse njeriu nga natyra eshte humanist dhe nuk do t'i beje keq dikujt tjeter pa arsye; pra, edhe pse te berit e nje buke te mire nuk eshte qellimi kryesor i bukepjekesit, ai mundohet t'a beje ate te shendetshme dhe cilesore sepse ai ka mundesi t'a beje kete. Ne kete kontekst, eshte e panevojshme qe morali dhe rregullat te jene te detyrueshme, sepse vete njerezit jane te predispozuar te shfaqin anen e tyre humaniste dhe te moralshme. 

Kanti, nje nder liberalisteve me te famshem ne bote thote se 'Askush nuk mund te me detyroje te jem i lumtur sipas menyres se tij, por secili ka te drejte te kerkoje lumturine e tij nepermjet rruges qe ai mendon se eshte e drejte". Kjo do te thote se morali eshte dicka qe shihet ndyshe nga njerez te ndryshem, dhe nuk duhet te imponohet nga askush. Morali nuk eshte dicka i cili ekziston apo jo, sepse morali eshte dicka qe gjithsecili e perkufizon ndryshe. 

Bota sot po drejtohet drejt nje shoqerie liberale, e cila mbron filozofine liberale. Shume aspekte te jetes sone qe nje dekade me pare quheshin te pamoralshme, si marredheniet e te njetes gjini, aborti etj, tashme jane te pranueshme nga shumica e njerezve ne shoqerite e civilizuara. Per me teper, marredheniet e te njejtes gjini nuk kane qene te pamoralshme ne kohen e Greqise se lashte dhe ne shume qyteterime antike. Ato u qujten te tilla ne periushen pas lindjes se Krishtit, dhe tani menyra e perqasjes ndaj tyre po ndryshon serisht.  Kjo nuk do te thote qe shoqeria eshte e pamoralshme, thjesht morali eshte dicka qe ndryshon me zhvillimin e civilizimit. Ne duhet t'a pranojme dhe te jemi pjese e ketij ndryshimi, duke i lene njerezve me shume liri ne zgjedhjet e tyre, sigurisht duke patur ne mendje se liria jote mbaron aty ku fillon liria e tjetrit.