Koment dhe Analize "Palimpsest"- Martin Camaj

Hyrje ne poezine e Martin Camaj

Poezia e M. Camaj mbetet nje dukuri me permasa europiane dhe kombetare njeherezi. Autori i “Nji fyell nder male”, “Kanga e verrinit”, “Djella”(novele), “Legjenda”, “Lirika mes dy motive”, “Poezi”, “Drandja”, “Rrathe”, “Shkundullima”, “Karpa”, “Poezi”, eshte shembulli mbase me elokuent i modernitetit shqiptar.

Krijimtaria e tij u zhvillua sipas gjedhesh te lira dhe modern. M.Camaj eshte shkrimtari me pragmatik ne letersine shqipe, prane L.Poradecit. Lirika europiane e shek.20 nuk na ofron nje porte ku mund te hyjme lehtesisht, pasi ajo perben nje sturkture komplekse, me plot te panjohura. Mbit e gjitha flitet per sundim te enigmes dhe erresires.

Vecori te poezise se Camajt

Poezia e Camajt ka preokupim shprehjen e vetvetes, kapjen e nje ndijimi, kujtimi.

A-     Poezia e Camajt dallohet per shkrirje traditash poetike, qofshin te kaluara apo te reja, modern.

Nga tradita shqiptare e te kaluares dallojme:

1-      Reflekse te De Rades- ne drejtim te sintetizmit dhe vizionit universal mbi jeten;

2-      Reflekse nga Mjeda – ne drejtim te teknikes se vargezimit virtuoz e klasik;

3-      Mbeshtetje ne folklore, sidomos ne ate te trevave veriore;

4-      Mbeshtetje dhe shfrytezim i i mitologjise shqiptare;

Nga tradita modern dallojme:

1-      Camaj eshte ndikuar fort nga hermetizmi (Ungareti) dhe me pas gjejme shfaqje te theksuara te simbolizmit e te strukturalizmit (ne gjuhe).

B-      Poezia e Camajt nuk dallohet per mesazhe te drejtperdrejta, port e nenkuptuara, parabolike, qe arrihen perms asociacionesh te njepasnjeshme.

C-      Poezia e Camajt perjetohet e interpretohet sin je tekst i hapur qe lejon nje numer te pafund leximesh.

D-     Vitet e fundit poezia e Camajt u be shume abstaguese, ku kuptimesite qarkullojne te mbishtresuara, so nje lloj palimpsesti poetic; duke punuar fort me gjuhen, ai arriti te mbishtresoje shumekuptimesi tekstore.

E-      Camajn e terheq thelbi i dukurive, pra shfaqja e gjithkoheshme e tyre; ajo universalja. Kjo ka cuar ne mbivendosje te detajeve, figurave, e imazheve te epokave te ndryshme. Nuk i interesojne angazhimet e drejtperdrejta historike apo shoqerore.

F-      Tek Camaj shfaqet dukuria e arkaizmit estetik, dmth vjeterimi i kohes, shtimi i distances se poetit me ngjarjen e rrefyer.

G-     Prirja hermetike-moderne e beri poezine e Camajt mjaft eliptike (qe dmth te kete pak fjale por shume nenkuptime) me kapercime te befa imazhesh e idesh, i dha trajten e nje kolazhi poetic.

H-     Poezia e Camajt eshte mjaft e kursyer, maksimalisht estetike, shpesh deri ne kufijte e aforizmave poetike

I-        Poezia e Camaj ka fjalor poetic teper te perzgjedhur. Cdo fjale ka vend te pandryshueshem. Vargu pergjithesisht eshte i lire, ka ritem e muzikalitet te brendshem qe krijohet nga:

-          Asonancat (thyerja e vargjeve, shpesh asimetrike, cezura te papritura), sidomos nga stili i nje rrefimi te qete e te distancuar.

J-       Poezia e Camaj eshte shkruar ne variantin e gegerishtes letrare. Nga faza e dyte deri ne fund, poezia e Camaj qe meditative, me disa rrafshe emocionale e kuptimore, me shume kumte poetike brenda teksteve pergjithesisht te shkurter.

“Ne te gjitha poezite e mi aka principe metrike (te fshehta) qe nuk e prishin ritmin e rradhitjen e gjuhes” do te shpjegohej Camaj per poezine e tij. Por, do te shtonim qe poeti ruan ritmin e radhitjen e natyrshme te gjuhes, por jot e botes.

Te gjitha poemat e M. Camaj kane si karakteristike fragmentaren, Ne menyre me te qarte kjo gje manifestohet ne poemat e shkurtra. Poezia “Gjarpijt e zez” ndertohet me disa efekte te qarta grafike bardhe e zi, por qe mund te sugjerojne dhe me shume ngjyra. Ne projektin poetic te Camajt hidhet drite verbuese: e jeta e tyne asht e bardhe,/e bardhe nen diell,/ e jeta e bardhe e bardhe,/ nen diell e bardhe, e bardhe. Vetem ne pese vargje mbiemri “i bardhe” perdoret 7 here, emri “diell” dy here- insistimi i poetit eshte sugjestiv, gjuha nuk eshte me komunikim porn je gjenerator gjendjeje, posacerisht drite, e ngjashme me pikturen moderne.