ESE PERSHKRUESE TEMA: Dashuria

Si qenie njerezore nga gjallesat e tjera na dallon arsyeja te cilen e ben te mundur prania e kores se kokes dhe ndjenjat te cilat me se shumti jane nen pergjegjesine e pavetedijes.Jeta ka kuptim sepse kemi mundesi te llogjikojme per veprimet qe kryejme ne disa raste dhe te mosarsyetojme me justifikimin e te qenurit i dashuruar ne rastet e tjera.Me kete dua te theksoj hendekun e madh qe ekziston midis nesh dhe kafsheve te tjera,bimeve apo mikroorganizmave dhe te vleresoj faktin e te qenurit njeri.

Me shpesh priremi te akuzojme jeten per dhimbjet,vuajtjet,peripecite e ndryshme qe kalojme,sesa te jemi mirenjohes per castet e pazevendesueshme te lumturise.Ajo qe ne nuk kuptojme eshte se rruga qe te shpie ne lumturine e vertete dhe rrjedhimisht drejt ngritjes shpirterore sic thekson Skot Pek,eshte e mbushur me te gjitha karakteristikat e lartpermendura dhe si e tille eshte nje rruge neper te cilen rralle shkohet.

Tani me duhet te fokusohem te dashuria dhe jam e mendimit se e vetmja menyre per te folur per dashurine eshte qe me pare t’a kesh kuptuar,t’a kesh ndjere ate.Ne te vertete une mund te flas shume per dashurine duke rene ne perseritje te citateve te njerezve te shquar,por ata kane patur kendveshtrimet e tyre lidhur me kete aspekt dhe e kane perkufizuar ate ne baze te pervojave te tyre jetesore.Neqoftese e shohim ne kete kontekst,atehere une nuk di shume per dashurine dhe njoh pak forma te saj.

Per momentin dashuria me e vecante qe njoh eshte ajo qe te ofron familja,e cila eshte e pakushtezueshme dhe e perjetshme.Po te mos ishte per dashurine qe marrim nga prinderit,por edhe nga pjesetaret e tjere te familjes,ngjyrat me te cilat e veshim realitetin tone vazhdimisht, nuk do te ekzistonin.Ne jemi produkt i nje procesi te gjate disiplinues,ku prinderit tane kane misheruar nje perkushtim ngasheryes,i cili ne vetvete perfaqeson dashurine me gjigande dhe me te sinqerte qe njeh njerezimi qe nga gjeneza e tij.

Gete e thote mjaft bukur se bota pa dashurine do te ishte si xixellonja pa drite,pra thjesht do t’a humbiste kuptimin e saj.Te njejten gje mendoj dhe une,por them t’a shpreh ne nje menyre tjeter. “Dashuria eshte esenciale per ekzistencen e njeriut.” Ne hyrje e bera diferencimin midis njeriut dhe qenieve te tjera te gjalla dhe pa dyshim,kur them njeriu perfshij tek ai aftesine unike per te ndjere.

Une mendoj se te gjithe njerezit e njohin te pakten nje forme te dashurise,madje edhe ata me egoistet,te cilet mund te jene bere te tille nga rrethanat e ndryshme jetesore , e njohin nje forme te dashurise: dashurine per veten te cilen ne e kemi quajtur narcisizem.Ka dashuri per familjen,dashuri per te afermit,dashuri per partnerin,dashuri per natyren,kafshet tona shtepiake,sendet etj.Ka aq shume dashuri saqe pa to,pa maredheniet qe krijon njeriu me cdo gje qe e rrethon,te cilat kane ne baze ndjenjat,imagjinimi i botes behet i pamundur.

Skot Pek thote se ekziston nje ndryshim i madh midis personave qe e duan njeri-tjetrin dhe personave qe e dashurojne njeri-tjetrin.Keta te fundit perfaqesojne dashurine e motivuar seksualisht.Kjo eshte dashuria te cilen ne presim te vije te pakten nje here ne jeten tone,megjithese ajo kurre nuk eshte konceptuar pa sakrificat dhe vuajtjet e te dyja paleve.Dashuri te tilla njerezimi ka njohur plot,por ato me te njohurat jane misheruar ne veprat e gjenive te letersise,psh dashuria e Helenes se Tojes dhe Paridit ne vepren e Homerit,dashuria e Romeos dhe Zhuljetes ne vepren e Shekspirti apo ajo e Florentinos per Fermina Dazen te vepra e Markezit.

Dashuri me permasa kaq te medha gjithmone me kane befasuar dhe shpesh me ka munduar pyetja ne do te me jepet apo jo mundesia per t’a perjetuar dhe une nje dashuri kaq pasionante dhe te palogjikshme njekohesisht.

Nga te gjithe shembujt e lartpermendur arrijme ne konkluzionin se dashuria eshte forca me e fuqishme ne bote,e afte te shkaktoje luftera si ajo midis akejve dhe trojaneve,tragjedi si ajo e veteflijimit te Romeos dhe Zhuljetes apo edhe nje pritje prej me shume se gjysme shekulli,e cila mund t’i rezistoje dhe koherave me te egra.Ashtu sic e perforcon dhe thenia e Viktor Hygos: “Te besosh eshte fuqia e dyte,por e para eshte te duash.”

U perpoqa qe ne kete shkrim te arrija ne nje perkufizim pergjithesues per dashurine,por gjate kesaj rruge kuptova se per aq kohe qe njerezit e perceptojne dhe e jetojne ne menyra te ndryshme dashurine,arritja e ketij qellimi eshte e pamundur.Pra secili mund te jape perkufizimin e tij per menyren se si e kupton ai dashurine.Une nje perkufizim te thjeshte e dhashe pak me lart.

Po perkufizimi yt?

Analize e personazhit te Hamletit

Hamleti ka mahnitur lexuarit per shekuj, dhe gjeja e pare qe mund te themi per te eshte qe ai eshte nje personazh enigmatik. Ka gjithmone dicka me shume ne karakterin e tij sesa ne karakteret e personazheve te tjere ne veper, dhe nje lexues i mire kupton qe asnjehere nuk arrin te kuptojne gjithcka rreth personazhit te Hamletit. Ai ka dicka qe nuk arrihet te shihet “me sy te lire”. Kur Hamleti flet, duket sikur ka dicka te rendesishme qe ai nuk e thote, ndoshta dicka qe ai nuk e di as vete. Aftesia e te shkruarit monologje dhe dialogje qe krijojne kete efekt eshte nje nga arritjet me te medha te Shakespeare.

Nje student universiteti studimet e te cilit nderpriten nga vdekja e te atit,  Hamleti eshte shume filozofik. Ai terhiqet nga pyetje te veshtira, ose te pamundura per t’ju pergjigjur me saktesi. I perballur me evidencen e vrasjes se tea tit nga xhaxhai i tij, evidence qe cdo personazh tjeter ne veper do ta besonte, ai behet i vendosur per te provuar fajin e xhaxhait. Standarti i ‘pertej nje dyshimi te konsiderueshem” eshte i pamjaftueshem per te. Ai eshte njesoj i lidhur me pyetje rreth jetes pas vdekjes, vetevrasjen, dhe cfare ndodh me trupin pas vdekjes, lista eshte e gjate.

Edhe pse ai eshte aq i miremenduar, Hamleti shpesh vepron i nisur nga ngutja e momentit dhe shfaq tipare impulsive, psh kur godet Apollonin pertej perdes, pa pare ende kush fshihej aty. Ai duket te vihet me shume lehtesi ne rolin e nje njeriu te cmendur, duke u sjelle ne menyre te pamenduar dhe me ane te deklaratave te “paqarta”.

Eshte shume e rendesishme te thkesojme se Hamleti eshte ekstremisht melankolik dhe i shkeputur nga ngjarjet politike ne Danimarke dhe nga familja e tij- ne fakt nga e gjithe bota. Ai eshte shume i zhgenjyer nga martesa e shpejte e nenes se tij pas vdekjes se te atit dhe largohet ne menyre te frikshme nga Ofelia, gruaja qe dikur deklaronte se dashuronte. Ne boten e tij, ai shfaq percmim per femrat ne pergjithesi. Ne shume raste ne veper, ai paramendon vdekjne e tij, madje dhe vetevrasjen.

Ese filozofike: Vetmia, kthim ne vetvete

Cdo mendim dhe veprim i joni nis me ne dhe perfundon po tek ne. Cdo te thote vetmi? Te jesh i vetmuar nga te tjeret apo nga uni jot? A ndjehet i vetmuar nje njeri pasur shpirterisht edhe pse jo i rrethuar nga njerezit? A mund te themi se jemi te vetmuar kur jemi duke lexuar nje liber ne nje dhome bosh, por personazhet na jane bere shoke dhe te dashur?

Une mendoj se jo! Vetmia nuk vjen nga mungesa e njerezve; vetmia eshte nje gjendje shpirterore qe mund ta kesh edhe kur je i rrethuar me njerez. Ndersa reflektimi me vetveten nuk eshte vetmi, eshte nje cast qe na duhet te gjitheve per t'i vene veshin nevojave te vetes tone.

 Shume persona gjejne paqe te udhetojne vetem, te shohin boten, te eksplorojne larshmerine e pafundme te jetes, ushqimeve dhe vendeve duke u endur te vetmuar. Mirepo pikerisht ky udhetim romantik i rikthen ato tek vetvetja dhe tek ajo qe ishin duke kerkuar. Lumturia gjendet tek gjerat e vogla dhe brenda nesh. Nese nuk u mundesojme pak 'vetmi' vetes, nuk do te arrijme te zbulojme ate c'ka kerkojme dhe c'ka na ben te lumtur.

Per me shume ese mbi vetmine, ne kete faqe keni dhe dy ese te tjera:

Ese Letrare: Vetmia kthim ne vetvete 2Ese letrare: Vetmia kthim ne vetvete

Faleminderit!

ESE : “ Modeli antik i epit te Lahuta e Malcise “ .

Letersia shpesh here nuk ka qene thjesht nje “krijimtari”. Shume here ajo ka qene nje pasqyre realitetesh, luftrash, betejash apo edhe fantazie qe te nderthurura bashke kane dhene vepra te pavdekshme. Ne letersine boterore mund te renditim me qindra te tilla, por veprat “Iliada”dhe “Odisea” jane padyshim kryevepra boterore dhe muze per cdo shkrimtar. Edhe pse i perkasin antikitetit grek, ato kane vlera universale qe gjejne vend edhe ne shoqerine e diteve te sotme. Per kete ato jane bere objekt frymezimi per shume e shume krijues nga e gjithe bota. Nje rast tipik eshte ai i poetit shqiptar At Gjergj Fishta. Bazuar mbi veprat homerike ai krijoi pasurine e tij me te madhe, “Lahuten e Malcise “. Per shqiptaret kjo e fundit ashtu si veprat homerike per popullin grek ,eshte nje thesar i cmuar i etnogjenezes. Pare ne nje plan krahasues, mes tyre do te gjejme nje numer te madh te perbashketash , aq sa duken sikur jane histori te njejta te dy popujve te ndryshem. Pra Fishta per te krijuar Lahuten ka marre si model veprat e antikitetit , pra veprat homerike.

 Sapo hapim veprat e Homerit ndeshjen e pare e kemi me formulen aq klasike te hyrjes qe e takojme ne te dyja veprat e tij . “Kendo hyjneshe menine e Akil Pelidit “ te “Iliada” dhe te njejten gje shohim edhe te “Lahuta e Malcise” “Ndihmo Zot si m’e ndihmue “. Pra tek te dyja gjejme te njejten formule hyrese. Te dy poetet I drejtohen “Hyjnive”, te mbinatyrshmes per t’iu dhene forcen dhe guximin te shkruajne. Kjo formule ka qene karakteristike per veprat e antikitetit dhe Fishta e huazoi ate te Lahuta e Malcise. Si tek veprat homerike ashtu edhe te Lahuta e Malcise kemi te bejme me me poeme epiko-lirike-heroike. Epike , sepse te dyja trajtojne ngjarje. Perkatesisht veprat homerike luften greko-trojane dhe pasojat e saj dhe Lahuta e Malcise luften shqiptaro-malazeze dhe perpjekjet per liri. Me lirizmin ndeshemi qe ne vargjet e pare te seciles veper. Te veprat homerike edhe pse shpesh here poeti tregohet asnjeanes , serish lirizmi nuk mungon , si ne pershkrimin e ngjarjeve ashtu edhe te personazheve . “Shume hidhnime dhe kobe akejve ju solli dhe ne ne humnere gremisi /qindra shpirtra burrnore fatosash “(Kenga 1 ) . Te Lahuta e Malcise , poeti nuk eshte neutral , per me teper ai mban anen e shqiptareve sepse edhe vete ishte nje shqiptar. As ketu lirizmi nuk mungon. Poeti ka bere nje nderthurje te habitshme mes lirizmit dhe epizmit. Ky I fundit del qarte ne shperthimet lirike te tij, ne pershkrim personazhesh etj. “ Qi per mbret e troje t’veta /mos t’iu dhimet gjaja as jeta/ Po te desin, si Oso Kuka/ qe ashtu tue deke,. Ahu! Nder ato suta” (Kenga 4) . Dhe se fundi nje poeme heroike , sepse ne brendesi te saj flitet per bemat e heronjve dhe qellimet e tyre te larta ne luften per mbrojtje. Faqe pas faqeje shohim se struktura eshte ajo qe I karakterizon te dyja dhe I bashkon me njera-tjetren. Te dyja jane strukturuar ne forme monokolone , nje tjeter e perbashket kjo mes tyre.                           

 Te dyja veprat kane marre tema qe lidhen me mbrojtjen e kufijve dhe te nderit te kombit. Ndalemi te veprat homerike. Nese shohim “Iliaden “ arsyeja e luftes mes grekeve dhe trojaneve thuhet se eshte Helena. Faktikisht nje arsye tjeter e luftes eshte edhe mbrojtja e kufijve nga ana e te dyja paleve. Por rrembimi i Helenes i shtyu drejt nje lufte per ta mbrojtur nderin. Nese e shohim edhe Lahuten e Malcise , lufta ndermjet shqiptareve dhe malazezeve zhvillohet po per te njejtat motive, mbrojtja e kufijve territoriale dhe ajo per mbrojtjen e nderit. Pra ne kete pike shohim nje te perbashkete mes tyre. Territoret per kohen qe flasim jane nje pike e rendesishme per keto vepra. Per Greqine, sepse percaktonin fuqine e cdo principate dhe per Shqiperine , sepse pas shekujsh te tere pushtimi dhe roberie do te vendoseshin kufijte perfundimtare dhe te shpallej pavaresisa. Motivet e njejta I bashkojne gjithashtu me njera-tjetren. Te te dyja veprat hasim motive si : lufta ne emer te kombit, ne mbrojtje te kufijve dhe nderit , motivi I dashurise per atdheun apo ai I trimerise dhe forces burrerore. Nese I shohim me kujdes , do te verejme te njejta tipe personazhesh. Ato mund t’I klasifikojme ne dy grupe te medhe per te dyja veprat, personazhe reale apo historike dhe personazhe mitologjike. Te veprat homerike persa I perket ndarjes se pare mund te klasifikonim :Odisene , Akilin, Agamemnonin, Paridin dhe sigurisht Helenen. Ne ndarjen e dyte do te kishim perendite e Olimpit . Ndersa ne Lahuten e Malcise do te kishim ne ngarjen e pare: Oso Kuken , Kraj Nikollen, Abdullah Drenin, Marash Ucin etj. Ne grupimin e dyte kemi personazhe si: shtrigat, kucedrat, oret , zana t, flockat, lugatin, dragonjte etj. Ne Lahuten e Malcis ene ndryshim nga veprat Homerike kemi edhe nje grupim te trete personazhesh, atje ku bejne pjese personazhet autoriale te tille si: Tringa , Pater Gjoni , motra e Avdi Hises etj. Ketyre personazheve poe tet ju kane veshur tipare te njejta si: trimeria, bukuria, guximi apo ndershmeria. Per me teper ne kengen e nente te Lahutes se Malciase na del fare qarte mbeshtetja e Fishtes mbi veprat homerike. Kjo duket kur Zanat veshtrojne trimat shqiptare dhe I krahasojne ata me persoanzhet homerike:

Se ata akejt na kenkan njallun /Qi t’larg Trojen paten kallun ‘”Porsi t’isht nje fort dragonit/Fort mi njaka Agamemnonit"

Persa u perket personazheve mitologjike te Lahuta e Malcise ata nuk kane ne dore fatin e heronjve si te veprat homeike, perkundrazi ata thjesht ndihmojne heronjte,por nuk mund te vendosin per rezultatin e luftes.
Fishta gjithashtu ka marre nga veprat homerike dhe ligjerimin apo gjuhen e tij qe e ka perdorur me se miri te Lahuta e Malcise. Ajo eshte nje gjuhe koncize dhe mjaft e pasur me figura letrare si: hiperbola , metafora, epiteti, krahasimi apo antiteza. Figura qe mbizoteron eshte ajoe hiperboles. Ne kete menyre Fishta ashtu si edhe Homeri ka arritur ta jape ngjrjen me permasa te jashtezakonshme. Keto duken qarte ne pershkrimin e betejave , apo edhe heronjve, sepse vetem keshtu ngjarja mund te fitonte legjendaritet . Nje e lement tjeter qe I bashkon fuqimisht keto vepra eshte edje dramcitet I cili rrjedh si nje rryme e nendheshme dhe e I shoqeron keto vepra nga fillimi deri ne fund . Dramaciteti shfaqet kudo ne te dyja veprat si te betejat, kuvendet, mbledhjet apo luftimet mes paleve. Pershtatje mes tyre shohim edhe ne llojine vargut dhe te rimes. Kjo zgjedhje nga ana e poeteve ju ka dhene mundesi atyre qe ta shtrijne mendimin dhe ta bejen ate sa me te qarte per syrin e lexuesit. Rima e perputhur ju ka dhene mundesi veprave te pershkruhen nga nje muzikalitet qe I bene dhe me intersante dhe me pak te lodhshme. Ngjrjet dhe mjediset shpesh here te shkaktuar nga prania e te mbinatyrshmes jane dhene po ashtu te mbinatyrshme. Folklori ka pasur nje vend te madh ne veprat homerike dhe Fisjta meqe morri nje model prej tyre, huazoi edhe kete gje, folklorin. Me teper ai eshte I pranishem te figurat e mitologjise shqiptare dhe asaj te perendive olimpike.

Pra , sic mund ta shohim nga trajtimi qe beme per mbehtetjen e Fishtes ne modelin antik te epit , arrijme ne perfundimin, se ai ka marre nga ky I fundit nje game te gjere elementesh duke I nderthurur ato bukur me njeri-tjetrin. Keshtu mundi te na sjelle nje veper te paarritshme te mbeshtetur mbi modelin e epit te antikitetit. Per keto arsye ndermjet tyre mund te gjejme kaq shume te perbashketa.      

Faleminderit Laura nga Korca!